Tijdens de ACT trainingen die ik geef krijg ik vaak de vraag hoe je ACT moet doen. Dat heeft me aan het denken gezet. Want de trainingen gaan over hoe je ACT moet doen. Ik leg in de training uit wat het ACT model inhoudt, waar de zes kernprocessen over gaan en we oefenen met interventies. Zou het kunnen dat de vraag hoe je ACT moet doen gaat over hoe je een ACT behandeling structureert?
Voor mijzelf is dat soms ook een worsteling. Er zijn zoveel manieren om ACT te doen, zoveel interventies mogelijk, zoveel ingangen te gebruiken. Aan de ene kant geeft dat vrijheid, aan de andere kant maakt dat het ook lastig waar en hoe je moet beginnen. Ik herinner me nog heel goed de onzekerheid en zelfs wanhoop toen ik begon ACT in praktijk te brengen. Dan zat ik in de zitting met de cliënt, had een interventie gedaan en vroeg me vervolgens af: hoe moet ik nu verder? En ook nu duikt die vraag regelmatig op, met de bijbehorende onzekerheid.
Soms vragen mensen zich af of je überhaupt wel mag sturen in een ACT behandeling. Dat mag en dat is nuttig. Ook in een ACT behandeling breng je structuur aan. Hieronder een aantal tips, die heel voor de hand liggen, maar waarvan je je misschien afvraagt of dat wel mag en kan in een ACT behandeling.
Iedere behandeling, dus ook ACT start natuurlijk met de vraag aan de cliënt: waar kom je voor, waar wil je bij geholpen worden? Om vervolgens met de cliënt één of meer doelen voor de behandeling vast te stellen. In ACT maken we onderscheid tussen proces- en uitkomst doelen. Uitkomst doelen zijn verbonden aan de waarden van de cliënt. Het gaat om wat de cliënt (weer) wil kunnen doen, waar hij/zij nu niet toe in staat is. Procesdoelen betreft de manier waarop de uitkomstdoelen worden bereikt en dat is door middel van ACT.
De tweede stap van iedere behandeling is motiveren. Sommige cliënten komen heel gemotiveerd bij je binnen stappen en ze hebben ook al een goed beeld van wat er moet gebeuren. Daar hoef je niet veel meer aan te doen. Maar sommige cliënten hebben weinig leergeschiedenis ten aanzien van hulp vragen en accepteren, over zichzelf nadenken, of therapie zien als een leerproces. Dan is het nodig om experientiëel uitleg te geven over ACT en de paradox van de controleagenda, proefinterventies te doen en inzicht te geven hoe de therapie gericht is op waardevol leren leven.
En dan? Uit onderzoek blijkt dat een behandeling waarin consistent aan een bepaald focus wordt gewerkt (sturen) effectiever is dan een behandeling zonder focus (zweven).
Je kunt een focus voor behandeling vaststellen door een ACT casusconceptualisatie te maken. Er zijn verschillende modellen in omloop zoals de New Quick to ACT Case Conceptualization van Russ Harris en de Casus Conceptualisatie uit het boek Leer ACT! van Luoma, Hayes en Walser. De casusconceptualisatie leidt niet automatisch tot een focus, maar helpt je informatie te ordenen en te zien waar de pijnpunten zitten: welke proces vaardigheden ontbreken of worden niet in de gewenste context ingezet? Op grond van die informatie maak je een keuze. Welke vaardigheid kun je wellicht snel op gang brengen, of welke vaardigheid is essentieel voor verandering? Waarden kunnen helpen om de cliënt te motiveren voor verandering, toegewijde actie kan een sluiproute zijn om helder te krijgen waar de barrières voor verandering zitten, acceptatie en defusie kunnen de weg vrij maken om waarden te kunnen benoemen, huidig moment en zelf als context kunnen helpen om überhaupt bij jezelf te kunnen stilstaan.
Een andere manier om een focus te kiezen is door te kijken naar de levensgebieden waarop iemand vastloopt en daar één van uit te kiezen om aan te werken. Verandering op welk levensgebied zou het meeste opleveren, of het best haalbaar zijn? Als iemand geen sociale contacten heeft en zich erg eenzaam voelt, kun je daar iemand helpen om stappen te zetten? Of ligt het probleem voor de cliënt vooral op werkgebied?
De focus van de behandeling kan worden bepaald door voor waarden en doelen te kiezen waaraan wordt gewerkt. Als het moeilijk is om waarden te formuleren kan de cliënt ook een persoon te kiezen, die belangrijk is en met wie hij/zij de relatie zou willen verbeteren. Is er wellicht een relatie die waardevol geweest is en waar problemen zijn opgetreden, die de cliënt niet weet op te lossen? Ook hier zijn waardevolle hulpmiddelen in te zetten zoals de Bull’s Eye of het Spinneweb van positieve gezondheid van Machteld Huber.
Een belangrijk uitgangspunt van ACT is dat we de therapie op maat van de cliënt maken. Dus geen voorgekookte interventies of strakke richtlijnen. Toch kan het heel behulpzaam zijn om gebruik te maken van een draaiboek of protocol. Je vindt bijvoorbeeld een protocol in het boek “ACT. Theorie en praktijk” (A-Tjak, 2015) en “Time to ACT!” (Jansen en Batink, 2014). Andere hulpmiddelen om je sessies te structureren is het gebruik van modellen zoals de Matrix (Polk, Schoendorff, Webster en Olaz, 2017) of het Choice Point model.
Tot slot een eenvoudige, voor de hand liggende tip: stel, met je cliënt samen, een agenda op voor de zitting. Als je de agenda koppelt aan het doel vang je twee vliegen in één klap. Vast terugkerende items kunnen een korte mindfulness oefening aan het begin van de zitting zijn en het bespreken van huiswerk. Mindfulness kan de cliënt helpen om zich open te stellen, zijn aandacht goed te richten en te oefenen met mindful zijn. Handig als de cliënt meteen aan het begin van de zitting al in de goede modus zit. Huiswerk helpt de cliënt om in de context waar dat van toepassing is (thuis, op het werk) te werken aan gedragsverandering. Een agenda opstellen en huiswerk meegeven blijkt therapieën effectiever te maken.
Op onze website vind je de nodige materialen om je op weg te helpen. Veel succes!
© J. A-Tjak.
Literatuur
A-Tjak (2015). Acceptance and Commitment Therapy. Theorie en praktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Jansen en Batink (2014). Time to ACT! Zaltbommel: Thema.
Luoma, Hayes en Walser (2009) Leer ACT! Vaardigheden voor therapeuten. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Polk, Schoendorff, Webster en Olaz (2017). The Essential Guide to the ACT Matrix: A Step-by-Step Approach to Using the ACT Matrix Model in Clinical Practice. Oakland: Context Press.