Zou je het leuk vinden, om in de tijd te kunnen reizen, zoals in Back to the Future? Met een DeLorean? In onze verbeelding kunnen we terug of vooruit in de tijd, maar in de realiteit kan dat niet. Ik ga nog een stapje verder: het verleden bestaat niet. Misschien vind je het een rare uitspraak, dat het verleden niet bestaat. We kunnen toch terugkijken naar het verleden, in verhalen, foto’s, films, herinneringen, boeken? Wat ik bedoel, is dat we het verleden niet opnieuw kunnen meemaken. Het ligt achter ons en is voorbij. We kunnen het verleden niet meer rechtstreeks ervaren. Zelf wanneer iemand een herbeleving heeft, en het voelt alsof hij of zij weer terug is in het moment van vroeger, is hij of zij nog steeds niet echt daar. Het verleden bestaat uit beelden en woorden, verbonden aan emoties en lichamelijke sensaties, die we nu creëren. Soms doen we dat bewust, dan ‘halen we herinneringen op’. Soms doen we dat automatisch en onbewust en ‘dringt een herinnering zich aan ons op’.

Het verleden is wel belangrijk. Ons leven kan er beter op worden, als we stil kunnen staan bij wat we vroeger hebben meegemaakt. Allereerst kan het ons een prettig gevoel geven om een fijne herinnering op te halen. Van herinneringen waarin we fouten gemaakt hebben, kunnen we leren hoe we fouten in de toekomst kunnen voorkomen. Een derde belangrijke functie van terugkijken is, dat we kunnen begrijpen, waarom we in het heden reageren op een manier die niet goed werkt. Vooral in onze jeugd, als we nog afhankelijk zijn van anderen, leren we soms reageren op een manier die ons op dat moment helpt om te overleven, maar die het later lastig voor ons maakt. Juist manieren van reageren die we al jong aanleren, blijven we gebruiken in de volwassenheid. Ook als dat gedrag averechts werkt. We voelen ons veiliger door die oude manieren van reageren.

Er wordt soms beweert dat ACT therapeuten niet werken met het verleden, dat alleen het hier-en-nu telt. Het is waar dat het hier-en-nu heel belangrijk is, als je met ACT werkt. Het leven speelt zich namelijk hier-en-nu af en alleen in het hier-en-nu kun je veranderingen aanbrengen in wat je doet en laat. Maar wat we doen en laten hangt samen met onze leergeschiedenis. We doen wat we doen, omdat we dat zo geleerd hebben. En hoewel we niet terug kunnen naar het verleden, en ook nooit een volledig accuraat beeld meer kunnen vormen van toen, kan het wel helpen om te kijken naar de omstandigheden waarin we zijn opgegroeid, om te begrijpen waarom we doen wat we doen. Door te kijken naar het verleden kunnen we gaan zien dat gedrag van nu een belangrijke overlevingsfunctie had, vroeger. En kunnen we beter begrijpen, waarom we doorgaan met dat gedrag, ook al helpt het ons nu niet verder. Dit helpt ons om onszelf met meer compassie en acceptatie te kunnen zien. En dat helpt om op een andere, behulpzamere manier te leren reageren.

Er schuilen ook risico’s in stil staan bij het verleden. We kunnen de overtuiging hebben dat alles vroeger beter was, waardoor er een niet te stillen verlangen naar vroeger ontstaat en in stand gehouden wordt. We zijn niet meer volledig bij het leven nu betrokken, als we blijven verlangen naar vroeger. En we kunnen de overtuiging hebben, dat we een onherroepelijke fout gemaakt hebben, die niet hersteld kan worden, maar wel hersteld moet worden, voor we door kunnen gaan met ons leven. Ook dat maakt dat we niet meer volledig betrokken zijn in ons leven van dit moment. Hoe groot een fout ook is, die we gemaakt hebben, we kunnen niet terug. We kunnen alleen vooruit. Terugkijken kan een vierde levens verbeterende functie hebben en dat is als we terugkijken om te begrijpen wat belangrijk is in ons leven. Er bestaan geen absolute fouten, alleen fouten afgemeten aan wat onze doelen en intenties zijn. Fouten vertellen ons dus, wat onze doelen en intenties zijn. En die doelen en intenties blijven belangrijk, ook als we fouten gemaakt hebben. En daar kunnen we nu mee aan de slag. Niet omdat we iets goed moeten maken, maar omdat we het belangrijk vinden.