In de cursussen die ik geef, doen regelmatig mensen mee, die geen psycholoog zijn. Dat kan heel goed, want ACT is niet specifiek bedoeld voor psychologen. Het is een model van menselijk functioneren. Het is dus van toepassing op alle menselijke gedrag, ongeacht de context of setting. Iedereen die zich bezig houdt met gedragsverandering of leren kan daarbij ACT gebruiken. Tegelijkertijd spreken we over Acceptance and Commitment Therapy. Therapie dus. En daarmee ontstaat een interessant spanningveld. Wat ga je met ACT doen als je geen psycholoog bent. Hoe ga je ACT toepassen als fysiotherapeut, maatschappelijk werker, arts, of muziektherapeut bijvoorbeeld. Voor mij als ACT trainer een belangrijke vraag en dilemma, omdat ik zelf immers vanuit een psychologische context naar ACT kijk.
Het zou jammer zijn als je bijvoorbeeld een fysiotherapeut bent om die kennis en kunde overboord te gooien en ineens alleen maar bezig te gaan met de psychologische kant van ACT (Tenzij je natuurlijk genoeg hebt van de fysiotherapie en je wilt omscholen, maar dat is een ander verhaal). De kunst is om een manier te vinden om fysiotherapeutische ACT te doen. Of als je creatief therapeut bent om creatief therapeutische ACT te doen, enz. Hoe doe je dat? Helaas heb ik geen definitief antwoord op de vraag. Ik probeer te luisteren naar de mensen die ik train, die met deze vraag in de praktijk aan de slag gaan. Ik probeer met hen mee te denken.
Wat mij belangrijk lijkt als je niet van de psychologische discipline bent is om jezelf een ACT houding aan te leren. Centraal binnen ACT staan de zes processen van psychologische flexibiliteit. Deze processen passen we om te beginnen toe op onszelf, als gedragsveranderaar. Door zelf accepterend, gedefuseerd, vanuit een observerend perspectief, met gerichte aandacht in het hier-en-nu, waardegericht met toewijding ons werk te doen. En we proberen de processen op gang te brengen en te versterken bij onze cliënten, klanten, patiënten, de mensen die hun gedrag willen veranderen. Dan is de vraag: hoe breng ik als fysiotherapeut, creatief therapeut, verslavingsarts etc. mijn eigen kundigheid en ervaring op een ACT manier? Welke interventies die ik al in mijn repertoire heb, sluiten aan bij ACT? Vaak heb je al metaforen en experiëntiële oefeningen, die je regelmatig gebruikt en die prima passen binnen de ACT methodiek. Of zijn er interventies die met een kleine aanpassing goed te gebruiken zijn binnen ACT. Het gaat er om methodes uit het eigen vakgebied die ACT consistent zijn te leren herkennen en verder ontwikkelen (Spaans en Thorsell, 2015). Daarbij is het fijn om ruggespraak te hebben. Met andere leden van je beroepsgroep. Of met andere leden van je team. Intervisie dus.
Wat heel belangrijk is, is om dit als team samen te doen. Een ACT cursus of het gezamenlijk lezen van ACT literatuur helpt om dezelfde ACT- taal te leren spreken en een ACT cultuur te creëren. Dat begint bij een gedeelde ACT visie: de bereidheid bij alle teamleden om (chronische) symptomen te accepteren en therapeutisch succes te zien als ‘leven naar waarden’ (Spaans en Thorsell, 2015). Daar schuilt een zeker dilemma in. Wat nu als je als ergotherapeut of fysiotherapeut een methode weet waardoor cliënten wel degelijk minder last zullen hebben van hun klachten? Gelukkig is dat niet strijdig met ACT. We hoeven niet te accepteren wat te veranderen is. Dat gaan we juist wel veranderen. Zodat we de acceptatie kunnen richten op wat niet (nu, met de huidige kennis van zaken) te veranderen is. De kern van een ACT behandeling is dat mensen leren het onderscheid te maken tussen wat wel en niet te veranderen is. En dat ze hun energie niet steken in wat niet te veranderen is, maar in een waardevol leven. Er is literatuur te vinden die de verschillende disciplines kan helpen om de vertaalslag naar de eigen deskundigheid te vergroten. Tips daarvoor zijn te vinden in het hoofdstuk ‘ACT en het multidisciplinaire team’ van Spaans en Thorsell. Ook het hoofdstuk ‘ACT en multidisciplinaire mogelijkheden’ van Francis De Groot biedt de nodige aanknopingspunten.
Werken vanuit ACT is lastig, niet alleen om je de methodiek en de bijbehorende taal eigen te maken, maar ook omdat wij als mens nu eenmaal neigen naar vermijding en fusie. Dat betekent dat we aan het werk moeten blijven om onszelf steeds weer daaruit los te maken. In een team is dat nog belangrijker omdat je ook als team gezamenlijk in vermijding of fusie kunt belanden. Regelmatige afstemming en ondersteuning van elkaar is daarom van wezenlijk belang. Kun je als team op een ACT manier in gesprek met elkaar, vanuit een houding van acceptatie, openheid, interesse en respect voor elkaars verschillen, voor de verschillende perspectieven die er zijn tav een specifieke casus. Kun je herkennen wanneer je vastloopt en kun je er met elkaar weer uitkomen? Vaak helpt het om iemand aan te stellen die het team proces begeleidt.
En het helpt om een gemeenschappelijke kapstok te hebben. Misschien heb je iets aan het Choice Point model dat is ontwikkeld door Ann Bailey, Joseph Ciarrochi en Russ Harris. Het model gaat ervan uit dat we gedurende de dag, de week, etc, gedurende ons leven, steeds op een keuze moment komen. We kunnen kiezen om ons te bewegen weg van onze waarden, van wie we willen zijn, van het leven waaraan we willen bouwen. We kunnen er ook voor kiezen om daarnaar toe te bewegen. Het is niet altijd gemakkelijk om je te bewegen in de richting van je waarden omdat je terecht komt in uitdagende situaties en te maken krijgt met moeilijke gevoelens, gedachten en lichamelijke sensaties. We kunnen vastgehaakt raken door die moeilijke gevoelens en gedachten. Vasthaken is een metafoor voor vermijding en fusie. Om weer los te komen maken we gebruik van de processen van acceptatie, defusie, huidig moment en het observerende zelf. Samen met de client kunnen ‘away moves’ geinventariseerd worden (zet deze links naast de rode pijl). Naast (rechts) ’towards’ schrijven we doelen en stappen die leiden tot waarden en hulpbronnen, zoals ACT processen (loshakers), specifieke vaardigheden, sterke kanten van iemand en personen . Met het team kun je bespreken bij welk onderdeel van de Choice Point een bepaalde discipline een rol kan spelen en hoe dit verder in te vullen. Je vindt een uitgebreide uitleg over de Choice Point hier op onze website.
Choice Point 2.0 © Russ Harris, 2017 – adapted from the ‘Choice Point’ by Bailey Ciarrochi, Harris 2013
Literatuur
Bailey, A., Ciarrochi, J. & Harris, R. (2014). The Weight Escape. Boston: Shambala Publications.
De Groot, F. (2008) ACT en multidisciplinaire mogelijkheden. In: A-Tjak & De Groot (Red.). Acceptance and Commitment Therapy. Een praktische inleiding voor Hulpverleners. Utrecht: Bohn Stafleu Van Loghum.
Spaans, J. en Thorsell, S. (2015) ACT en het multidisciplinaire team. In: A-Tjak (Red.). Acceptance and Commitment Therapy. Theorie en praktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
© J. A-Tjak.